भारत आणि जगभरातील विविध क्षेत्रांमध्ये आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (AI) चा वापर वेगाने वाढत आहे. शिक्षण, सुरक्षा, आरोग्य, कृषी आणि इतर उद्योगांमध्ये AI ने क्रांतिकारी बदल घडवले आहेत. या लेखात, आपण भारतातील काही अत्याधुनिक AI प्रकल्पांची ओळख करून घेणार आहोत, जसे की AI इंद्रजाल, AI शाळा, AI आधारित चॅटबॉट्स आणि इतर इनोव्हेटिव्ह प्रोजेक्ट्स. AI च्या भविष्याबद्दल अधिक जाणून घ्या आणि त्याच्या प्रभावावर प्रकाश टाका.
1. AI इंद्रजाल – भारताची अँटी ड्रोन प्रणाली
भारताने AI इंद्रजाल नावाने एक अत्याधुनिक AI आधारित अँटी-ड्रोन प्रणाली विकसित केली आहे, जी जगातील पहिली AI संचलित सुरक्षा यंत्रणा आहे. ड्रोन हल्ल्यांचा धोका वाढत असताना, या प्रणालीने देशाच्या महत्त्वाच्या ठिकाणांची सुरक्षा सुनिश्चित करण्याचा एक महत्त्वपूर्ण कदम उचलला आहे. ड्रोन हल्ल्यांमध्ये अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केला जातो, जे सैनिकांच्या आणि नागरिकांच्या सुरक्षिततेसाठी गंभीर धोका ठरू शकतो. AI इंद्रजाल प्रणाली ड्रोनच्या हालचालींचे निरीक्षण करून, त्यांना ट्रॅक करते आणि त्यांचा नष्ट करण्याची क्षमता असलेली तंत्रज्ञान वापरते. ही प्रणाली मानवी हस्तक्षेपाशिवाय कार्य करते, ज्यामुळे ते अधिक वेगवान आणि प्रभावी होते. देशाच्या सुरक्षा विभागांसाठी हा एक महत्त्वाचा टेक्नोलॉजी अपग्रेड आहे आणि राष्ट्रीय सुरक्षेतील एक निर्णायक पाऊल आहे.
2. AI शाळा – तिरुअनंतपुरम (केरळ)
AI शाळा हा भारतातील पहिला शाळेचा प्रकल्प आहे, जो शंतिगिरी विद्याभवन, तिरुअनंतपुरममध्ये सुरु केला आहे. या शाळेतील विद्यार्थ्यांना AI आणि मशीन लर्निंगच्या तंत्रज्ञानावर गहन शिक्षण दिले जाते. याचा उद्देश विद्यार्थ्यांना प्रगत तंत्रज्ञानाची ओळख करून देणे आणि भविष्यातील AI तज्ञ तयार करणे आहे. विद्यार्थ्यांना मूलभूत तत्त्वांपासून प्रचलीत AI तंत्रज्ञानांपर्यंत शिकवले जाते, ज्यामुळे ते भविष्यात विविध क्षेत्रांमध्ये उत्कृष्ट कार्य करू शकतात. AI च्या शिकवणीला तंत्रज्ञानाच्या भविष्याशी जोडले जात आहे, जे विद्यार्थ्यांना स्मार्ट सिटी, इंटेलिजेंट अॅप्लिकेशन्स, रोबोटिक्स आणि इतर क्षेत्रांमध्ये भविष्यवाणी करणे सिखवते. केरल राज्याने AI च्या शाळेच्या माध्यमातून तंत्रज्ञान शिक्षणाला प्रोत्साहन देऊन एक ऐतिहासिक पाऊल उचलले आहे.
3. “JUST ASK” AI – मध्यप्रदेश सरकार
मध्यप्रदेश सरकारने “JUST ASK” AI नावाने एक अभिनव उपक्रम सुरु केला आहे. या प्रणालीचे मुख्य उद्दिष्ट नागरिकांना त्यांच्या विविध प्रश्नांची त्वरित उत्तरे देणे आहे. AI आधारित प्रश्नोत्तरे प्रणालीच्या सहाय्याने, नागरिकांना सरकारी सेवांशी संबंधित माहिती आणि मार्गदर्शन मिळवणे अधिक सोपे झाले आहे. “JUST ASK” AI नागरिकांच्या विविध समस्यांचे समाधान देतो आणि सरकारी योजनांबाबत माहिती पुरवतो. हा प्रकल्प विशेषत: दूरदर्शन क्षेत्रात सुधारणा करण्यास मदत करतो, तसेच सरकारी सेवा अधिक पारदर्शक बनवतो. “JUST ASK” AI नागरिकांच्या सेवा क्षेत्राला डिजिटल युगात आणण्याचा एक महत्त्वपूर्ण प्रयत्न आहे. यामुळे सरकारच्या कामकाजात गती आणली असून, अधिक अचूक आणि वेळेत माहिती मिळवणे शक्य होईल.
4. LISA – ओडीसा ची AI न्यूझ एंकर
LISA हा AI आधारित न्यूझ एंकर ओडीशामध्ये सुरु करण्यात आलेला प्रकल्प आहे. LISA न्यूझ वाचताना आणि निवेदन करताना AI तंत्रज्ञान वापरतो. या प्रकल्पाच्या माध्यमातून, ओडीशाच्या न्युज चॅनेल्समध्ये तंत्रज्ञानाचा अभिनव वापर केला जातो. LISA न्यूझ आर्टिकल्स वाचून, ते दर्शकांना संवादात्मक पद्धतीने प्रदान करते, आणि त्या समोर स्क्रीनवर एखाद्या व्यक्तीप्रमाणे दिसते. यामुळे कार्यक्षमता आणि वेळेची बचत होईल, आणि दर्शकांना अधिक आकर्षक आणि तंत्रज्ञानावर आधारित वाचन अनुभव मिळेल. याचे महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे, लोकांना त्वरित आणि अचूक माहिती मिळवणे, त्याचवेळी कमी मनुष्य संसाधनांचा वापर होतो. AI तंत्रज्ञानाच्या वापरामुळे न्यूझ प्रसारणाचे भविष्य अधिक प्रगत आणि सक्षम होत आहे.
5. एलोन मस्कचे “xAI” स्टार्टअप
एलोन मस्कने xAI नावाने एक नवीन AI आधारित स्टार्टअप सुरु केले आहे. xAI हे AI तंत्रज्ञानाचे नवीन आयाम दाखवते, ज्याचा उद्देश विविध उद्योगांमध्ये सुधारणा करण्याचा आहे. मस्कच्या या उपक्रमाचे लक्ष्य इंटेलिजंट सिस्टिम तयार करणे आहे, ज्यामुळे कामकाजामध्ये गती आणता येईल. xAI च्या सहाय्याने माणसांच्या आणि तंत्रज्ञानाच्या सहकार्यामुळे विविध क्षेत्रांमध्ये अभूतपूर्व प्रगती साधता येईल. या स्टार्टअपने काही ठळक व्यवसायिक तंत्रज्ञान सुधारणा देखील केल्या आहेत. मस्कच्या नेतृत्वाखाली AI क्षेत्रात एक नवा क्रांतिकारी परिवर्तन आणले जाईल, असा विश्वास व्यक्त केला जात आहे.
6. Tele Manas – जम्मू आणि काश्मीरचा AI चैटबोट
Tele Manas हा जम्मू काश्मीर सरकाराचा एक महत्त्वपूर्ण AI प्रकल्प आहे, जो मानसिक आरोग्याच्या समस्यांसाठी नागरिकांना सहाय्य पुरवतो. या AI चॅटबोटच्या माध्यमातून, लोकांना तातडीची मदत आणि मार्गदर्शन मिळवता येते, जे विशेषत: मानसिक आरोग्याच्या समस्यांमध्ये उपयोगी ठरते. Tele Manas लोकांना त्यांच्या मानसिक आरोग्याशी संबंधित समस्यांसाठी त्वरित सल्ला आणि माहिती देतो. यामुळे राज्यातील लोकांना सुरक्षित आणि मानसिक आरोग्याच्या दृष्टीने एक सकारात्मक वातावरण प्राप्त होईल. AI च्या सहाय्याने हा प्रकल्प राज्याच्या सर्व नागरिकांसाठी एक सुलभ मार्ग दाखवतो.
7. AI Miss 2024 – केन्झा लायली
AI Miss 2024 ही एक अद्वितीय जागतिक स्पर्धा आहे, ज्यात केन्झा लायली AI च्या मदतीने या स्पर्धेची विजेती बनली. या स्पर्धेचे वैशिष्ट्य म्हणजे, या स्पर्धेत भाग घेतलेल्या महिलांनी AI चा वापर करून सादरीकरण, मॉडेलिंग आणि टॅलंट प्रदर्शनात कशी प्रगती केली, हे पाहण्यात आले. केन्झा लायलीने AI च्या मदतीने उत्कृष्टता मिळवली आणि ही स्पर्धा AI च्या प्रगतीच्या दृष्टीने एक महत्वपूर्ण टप्पा ठरली. या स्पर्धेमध्ये AI चा वापर सौंदर्य, बुद्धिमत्ता आणि सर्जनशीलतेच्या क्षेत्रात कसा केला जाऊ शकतो, हे दाखवले गेले.
8. Google Bard – AI Chatbot
Google Bard हा Google चा अत्याधुनिक AI आधारित चॅटबोट आहे. Bard वापरकर्त्यांना संवादात्मक कार्यांसाठी सहाय्य देतो आणि याच्या मदतीने ते वेगवेगळ्या प्रकारांच्या कामात मदत मिळवू शकतात. Bard चा वापर मुख्यतः संवाद साधण्यासाठी केला जातो, आणि याचे मुख्य उद्दीष्ट हे आहे की, ते उत्तम, सुस्पष्ट आणि समर्पक उत्तरे देतो. Bard ला वापरून, वापरकर्त्यांना विविध प्रकारची माहिती सहजपणे मिळवता येते, हे त्याच्या चांगल्या कामगिरीचा दर्शक आहे.
9. Russia Gigachat – एक नवीन AI चॅटबोट
रशियाने Gigachat नावाचा एक अत्याधुनिक AI चॅटबोट तयार केला आहे. या चॅटबोटचा उद्दीष्ट म्हणजे, वापरकर्त्यांसोबत संवाद साधण्याची क्षमता आणि त्यांचा अनुभव अधिक समर्पक बनवणे. Gigachat ही AI च्या मदतीने तयार केलेली एक नवा संवादात्मक प्रणाली आहे, जी वापरकर्त्यांच्या संवादास अधिक बुद्धिमत्तेने व समर्पकपणे उत्तर देऊ शकते. याचा वापर व्यवसाय, शाळा, आणि इतर क्षेत्रात केला जातो, ज्यामुळे रशियामध्ये AI च्या वापराला एक नवीन दिशा मिळाली आहे.
10. OpenAI – ChatGPT
OpenAI चा ChatGPT हा एक अत्याधुनिक AI चॅटबोट आहे जो वापरकर्त्यांच्या विविध प्रश्नांना सुस्पष्ट आणि समर्पक उत्तर देतो. ChatGPT मध्ये वापरलेल्या मशीन लर्निंग मॉडेल्समुळे त्याला मोठ्या प्रमाणावर विविध क्षेत्रांतील माहितीवर सुस्पष्ट प्रतिसाद देण्याची क्षमता प्राप्त झाली आहे. ग्राहक सेवा, शाळेतील शिक्षण, आणि इतर सेवांमध्ये ChatGPT चा वापर मोठ्या प्रमाणावर वाढला आहे.
11. Infosys – टोपाज AI
Infosys चा Topaz AI हा एक शक्तिशाली AI प्रणाली आहे, जो व्यवसायांच्या निर्णय प्रक्रियेत मदत करतो. हा AI प्रणाली व्यवसायांना डेटा विश्लेषण, समस्यांचे निराकरण, आणि वेळोवेळी अद्ययावत माहिती प्रदान करण्यासाठी वापरला जातो. Topaz AI ने व्यवसायांच्या कार्यक्षमतेला मोठ्या प्रमाणावर सुधारले आहे, कारण हे तंत्रज्ञान व्यवस्थापनाच्या निर्णय प्रक्रियेसाठी एक टूल बनले आहे.
12. Reliance – हनुमान AI
Reliance चा हनुमान AI चॅटबोट ग्राहक सेवा क्षेत्रात एक मोठे योगदान देतो. हनुमान वापरकर्त्यांना सेवा प्रदान करण्यासाठी डिजिटली सहाय्य करतो. तो ग्राहकांच्या विचारलेल्या प्रश्नांची त्वरित उत्तरे देतो, त्यांना उत्पादने आणि सेवा दाखवतो आणि इतर सेवा देतो. हा चॅटबोट वापरून ग्राहकांना एक सुट्टी अनुभव मिळवता येतो.
13. Microsoft – जुगलबंदी ChatBot
Microsoft चा Jugabandi ChatBot हा खास ग्रामीण भारतासाठी तयार केलेला AI चॅटबोट आहे. ग्रामीण लोकांसाठी डिजीटल सेवा उपलब्ध करून देण्यासाठी हा चॅटबोट तयार केला आहे. ह्या चॅटबोटच्या मदतीने ग्रामीण नागरिकांना सरकारच्या योजनांची माहिती, आरोग्यविषयक सल्ले आणि इतर मदती मिळवता येतात.
14. भारताची पहिली AI शहर – लखनौ
लखनौ हा भारतातील पहिला AI आधारित स्मार्ट शहर बनले आहे. या शहरामध्ये विविध स्मार्ट तंत्रज्ञानाचा वापर करून, वाहतूक व्यवस्थापन, ऊर्जा वापर, कचरा व्यवस्थापन आणि सार्वजनिक सेवा अधिक कार्यक्षम केली जात आहेत. AI च्या मदतीने नागरिकांच्या जीवनमानात सुधारणा करण्याचे उद्दीष्ट ठेवून हे स्मार्ट शहर विकसित केले आहे.
15. AI आधारित शाळेतील पाठ्यपुस्तकं
केरळ राज्याने शालेय पाठ्यपुस्तकांमध्ये AI समाविष्ट केली आहे. यामुळे विद्यार्थी AI च्या तत्त्वज्ञानाची ओळख घेत आहेत आणि याचा उपयोग करण्याच्या पद्धती शिकत आहेत. AI आधारित शालेय शिक्षणाच्या या उपक्रमामुळे, विद्यार्थ्यांना तंत्रज्ञानाच्या नवीन क्षेत्रांची माहिती मिळते आणि ते भविष्यातील रोजगाराच्या संधींसाठी तयार होतात.
16. DD किसान AI अँकर
DD किसान हा एक कृषी वाहिनी आहे, ज्यावर AI आधारित अँकर कार्यरत आहे. हा AI अँकर कृषी क्षेत्रातील ताज्या घडामोडींवर अपडेट्स देतो. या चॅनेलवरील अँकर कृषी संबंधित मुद्दे, हवामान अंदाज, बाजार भाव इत्यादी गोष्टी माहिती सादर करतो, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना मदत मिळते.
17. AICTE चे AI वर्ष – 2025
AICTE (ऑल इंडिया कौन्सिल फॉर टेक्निकल एज्युकेशन) ने 2025 सालाला “AI वर्ष” म्हणून घोषित केले आहे. यामुळे AI क्षेत्रातील नवकल्पनांना प्रोत्साहन मिळेल. शालेय शिक्षण, उद्योग, आणि आरोग्य क्षेत्रात AI चा वापर वाढवण्यासाठी AICTE ने याला एक महत्त्वपूर्ण वर्ष ठरवले आहे.
18. WHO चा AI आधारित सल्लागार – SAARAH
WHO ने SAARAH नावाचा एक AI आधारित आरोग्य सल्लागार लॉन्च केला आहे, जो लोकांना त्यांच्या आरोग्य समस्यांसाठी मार्गदर्शन करतो. SAARAH AI च्या मदतीने आरोग्य संबंधित समस्यांवर त्वरित उत्तरे देतो आणि सल्ला प्रदान करतो.
19. भारताची पहिली AI फिल्म – IRAH
IRAH ही भारताची पहिली AI फिल्म आहे, जी एआय आणि पारंपरिक फिल्ममेकिंग तंत्रांचा संगम आहे. या फिल्ममध्ये AI चा वापर कथा लेखन, दिग्दर्शन, एडिटिंग, आणि दृश्य प्रभावांसाठी केला जातो. IRAH ही एक अभिनव प्रयोग आहे, ज्यात AI च्या मदतीने फिल्म इंडस्ट्रीमध्ये नवीन प्रयोग साधले गेले आहेत.
20. AI आधारित सॉफ्टवेअर इंजिनिअर – देविका
देविका ही भारतातील पहिली AI सॉफ्टवेअर इंजिनिअर आहे. AI च्या मदतीने, ती विविध प्रोग्रामिंग कार्ये करते आणि सॉफ्टवेअर डेव्हलपमेंट प्रक्रियेतील समस्यांचा निराकरण करते. देविका AI च्या मदतीने, सॉफ्टवेअर डेव्हलपमेंट अधिक कार्यक्षम आणि उत्पादनक्षम बनवते.
21. AI चे भविष्य – iMPEL AI (Microsoft)
iMPEL AI हा मायक्रोसॉफ्टचा एक उपक्रम आहे जो विविध उद्योगांमध्ये नवकल्पनांवर काम करतो. AI चा वापर करून, iMPEL AI उद्योग क्षेत्रांमध्ये प्रक्रिया ऑप्टिमायझेशन, ग्राहक सेवा सुधारणा आणि व्यावसायिक निर्णय प्रक्रियेत मदत करतो.
22. Brain AI – Reliance
Brain AI हा रिलायन्स ग्रुपचा एक प्रकल्प आहे, जो AI आणि स्मार्ट डेटा वापरून व्यवसाय प्रक्रिया सुधारतो. याच्या मदतीने, व्यवसाय डेटा विश्लेषण करू शकतात, प्रक्रिया ऑप्टिमाइज करू शकतात आणि कार्यक्षमता वाढवू शकतात.
23. Rufus AI – अमेझॉन शॉपिंग सल्लागार
Rufus AI हा Amazon चा AI आधारित शॉपिंग सल्लागार आहे. ग्राहकांना त्यांचे खरेदी अधिक सुलभ करण्यासाठी आणि त्यांची आवड लक्षात घेत शिफारशी दिल्या जातात. Rufus AI वापरकर्त्यांच्या खरेदीच्या इतिहासावर आधारित उत्पादनांची शिफारस करतो.
निष्कर्ष:
AI चा वापर विविध क्षेत्रांमध्ये वेगाने वाढत आहे. सरकारी उपक्रम, शाळा, आरोग्य, कृषी आणि तंत्रज्ञान अशा विविध क्षेत्रांमध्ये AI च्या सहाय्याने नवीन बदल घडवून आणले जात आहेत. भारत आणि इतर देशांमध्ये AI च्या वापराने तंत्रज्ञानाच्या पुढील पिढीच्या मार्गावर प्रगती साधली आहे.